Rozkaz umierającego ojca nakłada na młodego Marka Czertwana nowy obowiązek. Wyzyskiwany dotąd przez rodzinę macochy, ma jako najstarsze i najpracowitsze z dzieci zająć się dodatkowo majątkiem ziemskim Poświcie, pozostawionym przez zaginionego przyjaciela ojca, powstańca-magnata Kazimierza Orwida.
Marek nie może się ożenić ani zacząć własnego życia – dzień po dniu poświęca swoje najlepsze lata harując „na cudzym”. Gdy odnajduje się spadkobierczyni majątku, Marek zamierza odejść, ale Irena Orwidówna jest młoda, ładna i nieoczekiwanie staje się jego sprzymierzeńcem w walce o uratowanie prastarego dębu Dewajtis, symbolu wiecznego trwania...
Najpopularniejsza powieść Rodziewiczówny, po raz pierwszy wydana w 1889 r. Za życia autorki osiągnęła 13 wydań po polsku. Towarzyszyły temu liczne przekłady na języki obce: litewski (1890), niemiecki (1894), serbski (1896), angielski (1901), francuski (1904), węgierski (1912), czeski (1921), słowacki (1933). W kraju adaptowano ją też na scenę (1910) i na słuchowisko radiowe (1969). W latach wojny ukazywała się także na obczyźnie (Londyn 1943; Chicago, Palestyna 1944; Rzym 1945).
